QELAX
Qelax deyip geçmemek lazım. Qelax: Sığırın evcilleştirilmesi ile birlikte,yerleşik düzene geçmiş olan insanlığın tarihi kadar eskidir. İlk nerede,kimler tarafından inşa edildiği bilinmiyor. Kurusunun değerli olduğu,şiddetli geçen kış mevsiminde sobada,pixêrîde,(Şömine)tandırda yakmak üzere yakacak olarak kullanılan tezeğin korunup saklandığı yerdir. Yağmurdan kardan etkilenmemesi için özel örme teknikleri ile inşa edilir.
Her qelax piramit mantığı ile örüldüğü gibi dairesel bir temel üzerine tepesi kubbe olacak şekilde örülenleri de vardır. Büyük kermelerin aşağıda olacak şekilde ve duvar örme mantığı esas alınarak örülür. Örme işlemi sırasında,inşa edilecek qelaxın yüksekliğine göre,her sıra kerme bir kaç parmak içe doğru belli bir ölçüde kaydırılır. Bu yöntemle pramitin tepesine doğru sivrilen qelaxın üzerine yağacak olan kar ve yağmur suları kolaylıkla akıp gidecektir.
Patnos’ta qelax yapımı, genelde kadınların uzmanlık alanına girer. kış gelmeden kadınların işbirliği ile Qelaxlar hazırlanıp kış gelmeden tezekler Qelaxa taşınmış olurdu.
Nadiren de olsa erkeklerin qelax yaptığı söylenir. Qelax ustası her kadın,genç kızlardan çıraklar oluşturup yapım tekniklerini pratikte anlatarak geleneğin bir sonraki kuşağa devrini sağlanır.
Qelax yapımında tezekten başka malzeme kullanılmaz. Tezekler de kendi aralarında kalite farklılığı gösterir. En kaliteli tezek koyun tezeğidir. Patnos’ta koyun tezeğine “kerme” denilmektedir. İneğin tezeğine “Sergin” yabanda toplanılan kuru tezeğe ise “pesari” denilmektedir. Yaş tezeğin yoğrulup elle yapılmasına ise “tepik” denilmektedir.
Tepikler diğer tezek türlerine göre daha kırılgan olduğundan qelax duvarlarını inşa ederken kullanılmaz. Daha kalın ve sıkışmış olduğundan Koyun kermesi tercih edilir. Sergin ve tepiklerb genelde iç örmelerde kullanılır. Qelax yapımı bittikten sonra kalın yaş tezekle sıvanır. Tepesine ise çalı süpürgesi konulur. Çalı süpürgesinin qelaxın tepesine konulması gelenektir.
Kaynak : Seyfettin Esin
Qelax deyip geçmemek lazım. Qelax: Sığırın evcilleştirilmesi ile birlikte,yerleşik düzene geçmiş olan insanlığın tarihi kadar eskidir. İlk nerede,kimler tarafından inşa edildiği bilinmiyor. Kurusunun değerli olduğu,şiddetli geçen kış mevsiminde sobada,pixêrîde,(Şömine)tandırda yakmak üzere yakacak olarak kullanılan tezeğin korunup saklandığı yerdir. Yağmurdan kardan etkilenmemesi için özel örme teknikleri ile inşa edilir.
Her qelax piramit mantığı ile örüldüğü gibi dairesel bir temel üzerine tepesi kubbe olacak şekilde örülenleri de vardır. Büyük kermelerin aşağıda olacak şekilde ve duvar örme mantığı esas alınarak örülür. Örme işlemi sırasında,inşa edilecek qelaxın yüksekliğine göre,her sıra kerme bir kaç parmak içe doğru belli bir ölçüde kaydırılır. Bu yöntemle pramitin tepesine doğru sivrilen qelaxın üzerine yağacak olan kar ve yağmur suları kolaylıkla akıp gidecektir.
Patnos’ta qelax yapımı, genelde kadınların uzmanlık alanına girer. kış gelmeden kadınların işbirliği ile Qelaxlar hazırlanıp kış gelmeden tezekler Qelaxa taşınmış olurdu.
Nadiren de olsa erkeklerin qelax yaptığı söylenir. Qelax ustası her kadın,genç kızlardan çıraklar oluşturup yapım tekniklerini pratikte anlatarak geleneğin bir sonraki kuşağa devrini sağlanır.
Qelax yapımında tezekten başka malzeme kullanılmaz. Tezekler de kendi aralarında kalite farklılığı gösterir. En kaliteli tezek koyun tezeğidir. Patnos’ta koyun tezeğine “kerme” denilmektedir. İneğin tezeğine “Sergin” yabanda toplanılan kuru tezeğe ise “pesari” denilmektedir. Yaş tezeğin yoğrulup elle yapılmasına ise “tepik” denilmektedir.
Tepikler diğer tezek türlerine göre daha kırılgan olduğundan qelax duvarlarını inşa ederken kullanılmaz. Daha kalın ve sıkışmış olduğundan Koyun kermesi tercih edilir. Sergin ve tepiklerb genelde iç örmelerde kullanılır. Qelax yapımı bittikten sonra kalın yaş tezekle sıvanır. Tepesine ise çalı süpürgesi konulur. Çalı süpürgesinin qelaxın tepesine konulması gelenektir.
Kaynak : Seyfettin Esin
